Braille editors en printers

Geschreven door Eline De Ganck, Jeroen Baldewijns, Jos Verhaegh op dinsdag 18 oktober 2011 in de categorie Computer Software.

Sinds jaar en dag levert de brailleprinterfabrikant Index de bekende WinBraille braille-tekstverwerker bij elke nieuwe brailleprinter. Vrij recent besliste Index om WinBraille niet meer verder te ontwikkelen. Dit was voor velen een totaal onverwachte en onbegrijpelijke wending. Want met een brailleprinter ben je niets zonder een goede braille-tekstverwerker. We hebben dit artikel dan ook niet bestempeld als een vergelijkende test maar veeleer als een zoektocht naar geschikte alternatieven voor het verdwenen WinBraille.

Dit alles roept natuurlijk veel vragen op. Welke alternatieven zijn er beschikbaar voor WinBraille? Welk prijskaartje hangt daaraan vast? Blijven brailleprinters en de bijbehorende braille-tekstverwerkers betaalbaar, wetende dat het refertebedrag recent nog drastisch verlaagd werd?
Op al deze vragen trachten we een antwoord te bieden in dit artikel.

Opzet van de test

Onze zoektocht naar beschikbare braille-tekstverwerkers resulteerde in een verassend lange lijst van beschikbare producten. Daaruit maakten we een selectie van producten die bij ons vlot verkrijgbaar zijn: ViewPlus Tiger, Duxbury Braille Translator, Dolphin EasyConverter en odt2braille.
Elk van deze producten werd door ons uitgebreid aan de tand gevoeld.

ViewPlus Tiger

De door ViewPlus bij iedere printer meegeleverde software, ook wel de Tiger Software Suite genoemd, is een brailletekstverwerker die alleen werkt met de ViewPlus braille-printers. Dit programma werkt onder alle Windows versies vanaf Windows XP maar ook onder de 64-bit versie van Windows 7. Tiger heeft een Nederlandse interface wat hem vlot bruikbaar maakt.

De conversie van een Worddocument naar braille werkt bij Tiger niet als een autonoom programma, maar doet zijn werk binnen het bekende Microsoft Office pakket zélf. Het Tiger-menu nestelt zich bij Office 2003 in de werkbalk en bij Office 2007 en 2010 in het lint ‘Invoegtoepassingen’. Vanuit het Tiger-menu kun je ViewPlus printer aansturen. Als je in Word een nieuw document maakt, kan je dat meteen doen op basis van een Tiger sjabloon. Zo’n sjabloon is al voorzien van een braillegerichte opmaak, zoals de juiste regelbreedte en marges. Als je document niet van bij aanvang bedoeld is om in braille af te drukken, hoef je dit sjabloon niet te gebruiken. Je kan in dat geval het document nadien nog steeds laten vertalen naar braille.

Als je document afdrukklaar is, kies je in het Tiger-menu de actie ‘Document vertalen’. De Tiger software zet je document vervolgens om naar de juiste lay-out voor een braille-afdruk. Daarna krijg je het print dialoogvenster, waar je alleen nog de ViewPlus printer moet selecteren in de printerlijst en op de knop ‘Afdrukken’ moet klikken. De printer zal het document vervolgens netjes afdrukken.

ViewPlus levert ook een (duurdere) printer die braille én zwartdruk kan op een blad printen. Voor die printer kan je in de Tiger software instellen dat je braille én zwartdruk wil afdrukken.

Het hier geschetste afdrukproces werkt erg rechttoe, rechtaan. Als gemiddeld braillist, heb je eigenlijk niet meer nodig. Maar voor wie meer wil, worden mogelijkheden geboden om zelf de vormgeving van het brailledocument aan te passen.

Maar er is meer. Als een document grafische elementen bevat, dan zet Tiger deze om naar een voelbaar puntjespatroon dat mee afgedrukt wordt. Bij foto’s geeft dit meestal een onbruikbaar resultaat, want alle details en contrasten worden uitgevlakt. Foto’s wis je dus beter uit het document alvorens Tiger erop los te laten. Bij duidelijk afgelijnde, eenvoudige plaatjes, die over goede contrasten beschikken, is de omzetting naar een puntjespatroon vaal wel goed te herkennen voor een braillist. Deze functie is ook goed bruikbaar om de grafiek bij een tabel rechtstreeks af te drukken vanuit Excel.
Vaak vraagt dit soort grafische voorstellingen toch nog wat bewerking door een ziende. Tiger levert daarvoor een pakket mee waarmee je plaatjes en foto’s een duidelijker contrast kunt geven vooraleer ze af te drukken. Dit is een zeer mooie optie voor het aanmaken van didactisch materiaal door leerkrachten en docenten en geeft de ViewPlus printers een duidelijke meerwaarde.

Tiger werkt met de Nederlands/Vlaamse brailletabel. Als je dat wil kan je die brailletabel wijzigen.

Pluspunten van Tiger:

• Nederlandstalige interface
• Vlotte integratie in Office
• Gebruikseenvoud
• Geen extra kost
• Grafische mogelijkheden

Minpunten van Tiger:

• Werkt enkel met brailleprinters van ViewPlus
• Aanmaak van grafisch materiaal enkel voor zienden mogelijk

Duxbury Braille Translator

De Duxbury Braille Translator (DBT) is een programma dat werkt met verschillende brailleprinters, waaronder die van Index. Deze software laat zich mooi integreren in Word, en het concept zit (in tegenstelling tot Tiger) erg dicht bij dat van WinBraille. Je maakt je document in eerste instantie in Word. Zodra het document printklaar is, activeer je de optie ‘Translate’. Vervolgens start DBT, dat je document zal vertalen. Vanaf dat moment werk je dus buiten Word en kan je binnen het DBT programma nog wat aanpassingen doen met betrekking tot de paginaopmaak voor braille. Daarna kun je vanuit DBT de ‘Emboss’ functie activeren om het document effectief af te drukken.

Net zoals bij Tiger kan je ook hier vertrekken vanuit een sjabloon dat aangepast is aan de vormgevingvereisten voor braille.

De software is zodanig ontwikkeld dat hij ook prima voldoet voor leerkrachten of niet-braillegebruikers. Er zitten namelijk verschillende mogelijkheden in om je document visueel na te kijken alvorens het af te drukken in braille.

Er kleven nog een paar minpunten aan dit product. De interface van het programma is (nog) niet in het Nederlands verkrijgbaar. Bovendien is de installatie enkel naar ons aanvoelen enkel doenbaar voor een gevorderde PC-gebruiker. Met name het instellen van de juiste embosser/brailleprinter is een waar doolhof. Maar eenmaal ingesteld loopt alles lekker vlot.

De Duxbury Braille Translator biedt niet de mogelijkheid om plaatjes om te zetten. Dit kan bij Duxbury enkel mits aparte programma’s. Tekeningen die al in een puntjespatroon omgezet zijn, kunnen wel geïmporteerd worden in DBT en met een compatibele brailleprinter worden afgedrukt.

Pluspunten van DBT:

• Vlotte integratie in Office
• Lijkt conceptueel sterk op het gekende WinBraille
• Bruikbaar met diverse merken van brailleprinters

Minpunten van DBT:

• Engelstalige interface
• Hoge kost die niet voorzien is in refertelijst
• Moeilijke installatieprocedure

Dolphin Easy Converter

De EasyConverter van Dolphin is een buitenbeentje in dit rijtje, want dit programma kan veel meer dan alleen maar een document naar braille omzetten. Dit programma kan diverse types van brondocumenten omzetten naar verschillende toegankelijke documentformaten (waaronder braille).

Eén van de vele mogelijkheden die deze software biedt, is het omzetten van een Worddocument (dat je binnen EasyConverter kan bewerken alvorens het uit te printen) naar braille en het doorsturen naar een brailleprinter. Daarnaast kan EasyConverter diverse soorten brondocumenten (zoals een beeld dat van een scanner komt) als input hanteren en verschillende andere formaten produceren (zoals een Daisyboek).

Daarom beschouwen we EasyConverter niet echt als een alternatief voor een braille-tekstverwerker.

Dit product is bovendien niet direct voor de eindgebruiker ontwikkeld en dat merk je ook: het hele conversieproces doorloop je via een wizard, die toch wel omslachtig is. Doordat EasyConverter veel meer is dan een braille-tekstverwerker, hangt er ook een fors prijskaartje aan van meer dan 1.000 euro.

Pluspunten van Easy Converter:

• Nederlandstalige interface
• Bruikbaar met diverse merken van brailleprinters

Minpunten van Easy Converter:

• Hoge kost die niet voorzien is in refertelijst
• Eerder gericht op hulpverleners dan op de eindgebruiker
• Is véél meer dan een braille-convertor

Odt2braille

Odt2braille is eigenlijk geen braille-tekstverwerker (zoals WinBraille of Duxbury Braille Translator), maar een braille-convertor die ontwikkeld werd voor OpenOffice .org en LibreOffice. Het is een zogenaamde ‘add-in’ (een extra module die extra functies aan je tekstverwerker toevoegt) die zich volledig integreert binnen OpenOffice .org of LibreOffice. Het is bovendien ook nog eens gratis beschikbaar (net zoals OpenOffice .org en LibreOffice zélf overigens).

Ondanks het betastadium waarin dit product zich bevindt, biedt deze versie 0.1.0 toch al zeer uitgebreide functies. De instelmogelijkheden zijn te vergelijken met die van de Duxbury Braille Translator. Je kan dus een bestaand tekstdocument laten vertalen of via een sjabloon een nieuw document aanmaken. Je kunt het document nog nalezen alvorens het af te drukken.

In de afdrukprocedure kan je tal van instellingen doen die bepalen hoe het uiteindelijke document er gaat uitzien. odt2braille is nog niet met alle denkbare brailleprinters te gebruiken. Maar de meest gebruikte brailleprinters (waaronder die van Index) worden inmiddels wel ondersteund. In de volgende versie zullen ook de printers van ViewPlus en van enkele andere merken ondersteund worden.

Odt2braille werkt momenteel alleen onder Windows. Wie hoopte om met deze braille-convertor een brailleprinter aan te sturen vanuit OpenOffice .org voor de Mac of Linux, zal merken dat dit niet kan. Hiervoor zal je wellicht nog even moeten wachten, een versie voor Linux is alvast in de maak.

Odt2braille biedt een Nederlandse interface en een Nederlandse brailletabel. Dat is niet onbelangrijk als je het afgedrukte document zonder problemen wil kunnen lezen.

Tot zover klinkt dit verhaal als muziek in de oren. Helaas is van OpenOffice .org en LibreOffice geweten dat ze niet zo vlot bruikbaar zijn in combinatie met  schermuitleesprogramma’s voor Windows. Dat doet ons besluiten dat odt2braille op dit ogenblik een erg goed product is voor ziende hulpverleners die brailledocumenten willen produceren maar slechts in zéér geringe mate geschikt is voor hulpmiddelengebruikers.

We hopen dat dit laatste knelpuntje in de toekomst nog kan worden weggewerkt want een gratis hulpmiddel kunnen we enkel toejuichen.

Pluspunten van odt2braille:

• Gratis (open source) product
• Nederlandstalige interface
• Vlotte integratie in OpenOffice of LibreOffice
• Ondersteuning van meerdere merken van brailleprinters
• Veel (professionele) instelmogelijkheden

Minpunten van odt2braille:

• Odt2braille is nog in betaversie
• Enkel geschikt voor OpenOffice en LibreOffice onder Windows
• OpenOffice en LibreOffice zijn (nog) niet compatibel met schermuitleesprogramma’s
• Instellingenpanelen iets te uitgebreid voor de eindgebruiker?

En wat met WinBraille?

We hebben vier alternatieven opgesomd, maar toch zijn er heel wat motieven te bedenken om zo lang mogelijk verder te willen met WinBraille: het is een vertrouwd product, je hebt (had) er geen extra budget voor nodig, het is een toegankelijk product, het sluit naadloos aan bij de mogelijkheden van de gebruikte Index printer,…

Stel je eens voor: de harde schijf van je PC gaat stuk. Na vervanging van de schijf moet alle software opnieuw geïnstalleerd worden, inclusief WinBraille.

Maar WinBraille wordt helemaal niet meer als download aangeboden op de website van Index, zelfs niet als je inlogt met een dealer-account. Je zal in zo’n geval dus best aankloppen bij je hulpmiddelenleverancier, die wellicht nog beschikt over een CD’tje met WinBraille.

Maar als je overschakelt naar de 64-bit versie van Windows of je koopt een nieuwe Index brailleprinter, dan is het verhaal helemaal ten einde. WinBraille 5 is namelijk helemaal niet compatibel met een 64-bit Windows versie of met een Index brailleprinter van de V4-generatie.

Als je in die situatie terechtkomt, dan zal je je toevlucht moeten nemen in één van de in dit artikel besproken alternatieven.

Pluspunten van WinBraille:

• Nederlandstalige interface
• Algemeen verspreid en dus voor velen vertrouwd product
• ‘No nonsense’ braille-tekstverwerker

Minpunten van WinBraille:

• Wordt niet meer doorontwikkeld, enkel nog oudere versies beschikbaar
• Niet compatibel met huidige generatie Index printers of huidige Windows-generaties

Brailleprinters: wat biedt de markt?

Met een braille-tekstverwerker alleen ben je natuurlijk niets. Je hebt immers een printer nodig om je brailledocument af te drukken. Het brailleprinteraanbod is niet zo uitgebreid. In Vlaanderen en Nederland worden slechts twee merken aangeboden: het Amerikaanse ViewPlus en het Zweedse Index. We geven per merk een overzicht van de aangeboden toestellen. We beperken ons hierbij tot toestellen die bedoeld zijn voor thuisgebruik.

Index Braille:

Basic-D V4: voor dubbelzijdig printen tegen 100 tekens per seconde op kettingpapier

Everest-D V4: voor dubbelzijdig printen tegen 100 tekens per seconde op losse bladen

ViewPlus:

Cub Jr.: voor enkelzijdig printen tegen 30 tekens per seconde op A4-papier (losse vellen of kettingpapier)

Cub: voor enkelzijdig printen tegen 50 tekens per seconde op A4-papier (losse vellen of kettingpapier)
Max: voor dubbelzijdig printen tegen 60 tekens per seconde op breder papier (losse vellen of kettingpapier)
Emprint SpotDot: voor dubbelzijdig printen tegen 50 tekens per seconde op A4-papier (losse vellen), met de mogelijkheid om (tegen 40 tekens per seconde) braille en gewone kleurendruk te combineren.

Kwaliteit van brailleprints

We hebben de printers zélf, niet in detail op de testbank gelegd, want het onderwerp van de test waren de braille-tekstverwerkers. Toch hebben we heel wat braille geproduceerd tijdens onze testweek.
Het leek ons daarom nuttig om de kwaliteit van deze prints voor te leggen aan een ruimer aantal gebruikers van het brailleschrift. We lieten hen enkelzijdig gedrukte prints van de Index Everest-D vergelijken met die van de ViewPlus Cub Jr.

De prints van de ViewPlus kwam in deze rondvraag, die uit een tiental braillelezers bestond, als globale winnaar uit de bus. Maar we moeten hier een aantal belangrijke kanttekeningen bij plaatsen. Een significant aantal braillelezers uit de testgroep is nog maar enkele jaren met braille bezig. Sommigen van hen hadden een verminderde vingergevoeligheid ten gevolge van diabetes of jarenlange handenarbeid. De scherpere braillepunten van de ViewPlus zijn voor hen duidelijker voelbaar. De ervaren braillelezers vonden de kwaliteit van de ViewPlus ook goed maar zij formuleerden enige ongerustheid bij het langdurig lezen van ViewPlus prints. Eén van hen deed de test en ging langdurig aan het lezen. Deze testpersoon bevestigde dat de scherpere puntjes van de ViewPlus na een tijd storend en zelfs pijnlijk werden. Voor langdurig lezen of lange brailledocumenten zijn, om die reden, de minder scherpe puntjes  Index printers aangenamer.

Maar qua braillekwaliteit kunnen beide printers de concurrentie met elkaar aangaan. De keuze blijft uiteindelijk subjectief en afhankelijk van gebruiker tot gebruiker.

De goedkoopst adequate brailleprinter

‘Goedkoopst adequaat’ is sinds een tijdje het basiscriterium dat het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap hanteert bij het bepalen van refertebedragen. Zo ook voor brailleprinters.

De hamvraag hierbij luidt natuurlijk: “Wanneer kunnen we een brailleprinter als adequaat bestempelen?” Onze ervaringen in deze test en de bevraging naar braillekwaliteit bij braillegebruikers wees uit dat het belangrijk is om, bij het beantwoorden van deze vraag, rekening te houden met een aantal belangrijke criteria, zoals:

• Braillekwaliteit in functie van gebruiksfrequentie: eerder lange of eerder korte documenten?
• Het samenspel tussen hard- en software: brailleprinter enerzijds en braille-tekstverwerker anderzijds (het ene kan niet zonder het andere).
• De specifieke doelgroepen (leerlingen versus thuisgebruiker) die zeer situatiespecifieke eisen stellen aan hun brailleprinter.
• De kwaliteit en functionele kenmerken van de hardware.
• Compatibiliteit met platforms én hulpmiddelen.

Conclusies

We zijn dit artikel begonnen met een paar prangende vragen. We willen deze test dan ook besluiten met een poging om deze vragen te beantwoorden.

• Welke alternatieven zijn er beschikbaar voor WinBraille? Tiger is onmiskenbaar een stevig alternatief voor WinBraille, maar dan moet je wel van printer veranderen en overstappen naar een ViewPlus printer. Duxbury Braille Translator is zeker ook een waardig alternatief, maar kost een flinke duit bovenop de prijs van de brailleprinter en daar schiet het refertebedrag te kort. odt2braille is momenteel niet echt een alternatief omdat het enkel werkt met OpenOffice .org of LibreOffice, die niet goed samenwerken met schermuitleesprogramma’s. En het product van Dolphin tot slot, is een goed product maar geen alternatief voor WinBraille omdat het véél meer is dan een braille-tekstverwerker en een heel pak duiten kost, die niet passen in het refertebedrag.
• Welk prijskaartje hangt daaraan vast? Als je een nieuwe brailleprinter moet kopen, dan zal je, rekening houdend met het ontoereikende refertebedrag van het VAPH, wellicht naar de goedkoopste oplossing zoeken en kom je uit bij een ViewPlus printer met Tiger. Speelt geld geen rol, dan is de Duxbury Braille Translator een goed alternatief voor WinBraille (op voorwaarde dat je vrede neemt met een Engelse gebruikersinterface). Als je je bestaande Index printer absoluut wil blijven behouden, dan biedt Duxbury dus de beste oplossing, maar voor de financiering zal ja wel bij de BBC moeten aankloppen. odt2braille is gratis en dus aanlokkelijk, maar dus niet toegankelijk. En zoals gezegd zal de oplossing van Dolphin voor velen onbetaalbaar zijn.
• Blijven brailleprinters en de bijbehorende braille-tekstverwerkers betaalbaar, wetende dat het refertebedrag recent nog drastisch verlaagd werd? Als er één ding duidelijk is, dan is het wel dat het refertebedrag voor de brailleprinter snel terug in lijn moet worden gebracht met de reële kost van een brailleprinter mét bijbehorende braille-tekstverwerker.

Dankwoord

Hierbij willen we uitdrukkelijk alle vrijwilligers danken die hun oordeel gaven over de kwaliteit van de brailleprints. Met speciale dank aan Marieke Vanderkeelen en Kristel De Smet voor hun inbreng in deze test.